Gümüşhane merkezine yaklaşık 82 kilometre uzaklıkta, Yağmurdere Bucağı’na bağlı Dumanlı Köyü sınırlarında yer alan Santa Harabeleri, tarihi ve kültürel yapısıyla dikkat çekiyor. Üç ayrı yamaç üzerinde konumlanan Santa, Yanbolu Deresi'nin doğduğu vadilerle ayrılan etkileyici bir yerleşim alanı.
Fatih Sultan Mehmet’in 1461-1476 yılları arasında bölgeyi Osmanlı topraklarına katmasıyla birlikte, Santa; madenleri, sanatkâr yapısı ve dini-ticari önemiyle büyüyen bir merkez haline geldi. 16. ve 18. yüzyıllar arasında demir, kurşun ve gümüş madenlerinin aktif şekilde işletilmesi sayesinde bölge zenginleşti ve yoğun göç aldı.
Osmanlı döneminde vergi muafiyeti ve ticari kolaylıklar sayesinde Ortodoks Rum Osmanlı vatandaşlarının yoğun olarak yerleştiği Santa'da demircilik ve gümüşçülük sanatı öne çıktı. Ancak 18. yüzyılın sonlarına doğru madenlerin kapanması ve sosyal sorunların artmasıyla bölgedeki canlılık da azaldı.
Bugün Santa Harabeleri, Piştoflu, Binatlı, İşhanlı, Terzili, Çakallı, Zurnacılı ve Sincanlı-Kozlu mahalleleriyle birlikte yedi ana yerleşimden oluşmakta ve 300’ü aşkın taş yapıya ev sahipliği yapmaktadır.
Arkeolojik ve doğal sit alanı ilan edilen bölge, Gümüşhane'nin kültürel zenginliğini yansıtan en önemli miraslardan biri olmaya devam ediyor.
